Туризми экологӣ

 Рушди сайёҳии экологӣ дар Тоҷикистон

Сайёҳии экологӣ яке аз намудҳои туризми табиӣ ба шумор меравад, ки ҳадафи асосии он муаррифии табиати бою рангини кишвар ба сайёҳон, ҳифзи табиат ва расондани таъсироти максималӣ ба комплексҳои табиӣ мебошад. Асоси туризми экологиро ҳимояи муҳити атроф ташкил медиҳад. Дар навбати аввал ташкили сайёҳат бо теъ­доди ками иштирокчиён ба минтақаҳои табиӣ ва бо зиёрати маконҳое, ки дорои аҳамияти таърихӣ-фарҳангӣ ҳастанд, бо мақсади амалӣ намудани барномаҳои муҳофизат ва истифодаи оқилонаи захираҳои табиӣ гузаронида мешавад. Мувофиқи тавсифи Ташкилоти Умумиҷаҳонии Туристӣ: «Туризми экологӣ – ин сайёҳати эҳтиёткорона ва пурмасъул ба минтақаҳои табиӣ, ки он ҷо ҳифзи муҳити атроф дар назар дошта шуда, эҳтироми мардуми маҳаллӣ бояд ҷо дошта бошад, ташкил карда мешавад».

Яке аз омилҳои пайдоиш ва ташаккулёбии туризми экологӣ вобаста ба хусусияти оммавӣ пайдо кардани туризм, зиёд шудани сарбории антропогенӣ бо захираҳои табиӣ ва фарҳангию таърихӣ мебошад.

Туризми экологӣ аз доираи васеи сайру саёҳатҳо ва хатсайрҳои маърифатӣ-таълимӣ барои мактабиён шурӯъ шуда, то хатсайрҳои мунтазами туристиро ба боғҳои миллӣ ва мамнуъгоҳҳо дарбар мегирад. Дар шароити муосир якчанд намудҳои туризми экологӣ маъмул аст. Яке аз намудҳои туризми экологӣ саёҳат ба минтақаҳо ва мавзеъҳои табиӣ мебошад.

Қобили зикр аст, ки бо ташаббуси Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 2018 дар кишвар ҳамчун «Соли рушди сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ» эълон гардид.

Тоҷикистон бо табиати дилфиребу қуллаҳои осмонбӯс, дарёҳои хурӯшону обҳои мусаффо, чашмаҳои дармонбахшаш аз назари сайёҳон пинҳон намемонад ва ин омилҳо имкон медиҳанд, ки сайёҳии экологӣ рушд ёбад. Табиати Точикистон ғайриодӣ буда, ба сайёҳон дар як вақт метавон ду фасл – зимистону тобистонро пешниҳод кард.

Дар Тоҷикистон имкони мушоҳидаи иқлим ва табиати мухталиф вуҷуд дорад, ки танҳо хоси кишвари мост. Сайёҳон имкон доранд, ки дар як рӯз аз гармии тафсони водии Вахш ба хунукии арктикии барфҳои доимии Помир ворид гардида, ҳам аз табиати зебои водӣ, ҳам аз манзараҳои дилнишини доманакуҳҳо ва ҳам аз қуллаҳои барфпӯши иқлими куҳистон баҳравар бошанд.

Сайёҳии экологӣ фазои беғубори берун аз шаҳрро дарбар мегирад, барои ин мақсад махсус Боғи миллӣ хеле муҳим аст, ки он 22 фоизи ҳудуди Тоҷикистонро ташкил медиҳад. Пойгоҳи мамнуъгоҳҳои «Зоркӯл», «Ромит», «Бешаи палангон», «Дашти Ҷум» ва «Боғи миллии Тоҷикистон» табиати хеле ҳам бою рангин дорад. Навъҳои нодири растанӣ ва бахусус ҳайвоноте, ки ба Китоби сурх ворид гардидааст, аз қабили Бузи Морхур, Архари куҳӣ машҳур бо номи Марко Поло, Меши бухороии Уриал, Оҳуи бухороӣ, бабри барфӣ, хирси маллаи тиёншонӣ, уқоби куҳӣ, ғози ҳиндӣ дар ин мам­нуъгоҳҳо сукунат дошта, аз ҷониби давлат таҳти ҳимоя қарор доранд.

Ҷиҳати рушди туризми шикор ва ҷалби сайёҳони хориҷӣ барои солҳои 2017- 2018 аз тарафи Ҳукумати ҷумҳурӣ қарор қабул гардид. Бо ин мақсад аз тарафи Кумитаи ҳифзи муҳити зист барои шикори 85 сар гӯсфанди куҳии Марко-Поло, 3 сар гӯсфанди куҳии бухороӣ (Уриал), 12 сар бузи пармашох (Морхур) ва 60 сар бузи куҳии Сибирӣ квота ҷудо гардид. Аз моҳи сентябри соли 2017 то марти соли 2018 ба ҷумҳурӣ 150 сайёҳони хориҷӣ бо мақсади туризми шикор муроҷиат намуданд, ки аз ин шумора 54 нафарашон шаҳрвандони ИМА, 8 нафар - Русия, 4 нафар - Мексика, 3 нафар - Италия, боқимондаҳо шаҳрвандони Олмон, Чили, Норвегия, Канада, Қазоқистон, Белгия, Эрон ва як қатор кишварҳои дигари хориҷӣ мебошанд.

Чанде пеш ҷиҳати муайян кардани саршумори ҳайвоноти ваҳшӣ аз тарафи мутахассисони Кумита, дар якҷоягӣ бо намояндагони мақомоти дахлдори давлатӣ, инчунин олимони Академияи илмҳо ва коршиносони ташкилотҳои хориҷӣ мониторинг гузаронида шуд. Аз натиҷаи мониторинг маълум гардид, ки захираи гӯсфанди куҳии Марко-Поло ва бузи пармашох (Морхур) барои анҷом додани шикор кифоят аст. Дар асоси тавсияи олимони Академияи илмҳои ҷумҳурӣ имкони то 100 сар гирифтани гӯсфанди куҳии Марко Поло ва 12 сар бузи куҳии пармашох аз табиат мавҷуд буда, дар сурати шикор кардани ҳайвоноти номбаршуда, ба миқдори рақамҳои болозикр ба популятсияи ин ҳайвонот ягон зарар намерасад.

Айни замон мутахассисони Кумита дар якҷоягӣ бо мақомоти дигари дахлдор барои муайян намудани саршумори ҳайвоноти нодири Марко-Поло, Морхур, Уриал ва бузи куҳии Сибирӣ дар ареали зисташон мониторинг гузаронида истодаанд. Баъд аз пешниҳод шудани маводҳо ва муайян кардани саршумори ҳайвоноти нодир аз тарафи Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон тавсиянома барои гирифтани шумораи ҳайвоноти нодир аз табиат ба Ҳукумати ҷумҳурӣ пешниҳод мегардад.

Қобили зикр аст, ки аз тарафи Ассотсиатсияи шикорчиёни ҷумҳурӣ, Агентии хоҷагии ҷангал, ширкатҳои ватание, ки ба туризми шикор машғуланд, барои қабули шикорчиёни чӣ дохилӣ ва чӣ хориҷӣ меҳмонхонаҳои ба талаботи замона мувофиқ сохта истодаанд. Дар ҳудуди ВМКБ ширкатҳои сайёҳӣ - шикории «Барс», «Бадахшон», ҶДММ «Мурғоб», дар ноҳияи Шамсиддин Шоҳини вилояти Хатлон ҶДММ «Сайёд» тибқи ҳамаи талаботҳои зарурӣ хонаҳои шикорчиён сохтаанд. Барои шикор фақат ҳайвоноте иҷозат дода мешаванд, ки синнашон аз 7-8-сола боло бошад. Ҳайвоноти синни аз 7-сола болоро ҳолдонҳо тавассути дурбинҳои махсус аз рӯи якчанд нишонаҳо, бузург будани шохҳо ва суръати ҳаракаташон муайян мекунанд. Паҳлӯи дигар ин ки, шикорчиёни хориҷӣ майл ба ҳайвоноти шохашон майда надоранд. Дар ҷараёни шикор намояндаи мақомоти давлатии ҳифзи муҳити зист иштирок намуда, назорат мебарад.

Аз наворҳои шабакаҳои телевизионии Тоҷикистон пайдост, ки аксар сайёҳони ба кишвари мо ташрифоварда сабаби асосии омаданашонро дар куҳсор будани Тоҷикистон баён мекунанд. Аз маълумотҳои оморӣ бармеояд, ки сол аз сол шумораи сайёҳон зиёд шуда истодааст. Бо назардошти чунин тамоюл, тавре дар боло зикр шуд, бо мусоидати Ҳукумати ҷумҳурӣ корҳои зиёде барои ҷалби сайёҳон анҷом дода шуда истодаанд. Туризм ҳамчун соҳаи муҳими иқтисодиёт ба назар гирифта шуда, як қатор чорабиниҳо барои рушди он доир шуда истодааст.

Қобили зикр аст, ки соли 2017 дар ҷумҳурӣ Кумитаи рушди сайёҳӣ таъсис гардид. Аз рӯи маълумотҳои дастрасгашта шумораи сайёҳони ба Тоҷикистон воридшуда дар соли 2017 зиёда аз 400 ҳазор нафарро ташкил медиҳад. Ба нақша гирифта шудааст, ки шумораи сайёҳони ба кишвар воридшаванда дар як сол ба 1 миллион расонда шавад.

Дар ҳолати таҳияи маводи ҷалбкунандаи туристии миллӣ, дар заминаи ёдгориҳои нодири табиию таърихӣ ва хусусиятҳои рекреатсионии ҷумҳурӣ ва пешрафти самараноки он ба бозори ҷаҳонии туристӣ, воридшавии бештари сайёҳони хориҷӣ ба Тоҷи­кистон таъмин карда мешавад.

Ёдовар шудан бамаврид аст, ки Кумитаи ҳифзи муҳити зисти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун мақомоти давлатӣ барои рушди соҳаи сайёҳӣ, ташкили сайёҳии экологӣ аз тамоми имкониятҳои мавҷуда истифода хоҳад бурд.